Czym są zbiorniki na gnojówkę i jakie mają zastosowanie?
Gnojówka – naturalny nawóz o wysokiej wartości
Gnojówka to jeden z najstarszych, ale wciąż bardzo cenionych naturalnych nawozów organicznych, wykorzystywanych w gospodarstwach rolnych. Powstaje jako płynna frakcja odchodów zwierzęcych, głównie bydła, trzody chlewnej i koni, zmieszanych z niewielką ilością wody. Jest ona bogatym źródłem azotu, fosforu, potasu i mikroelementów, a także substancji organicznych, które poprawiają strukturę gleby.
Z uwagi na swoją płynną konsystencję oraz wysoką zawartość składników pokarmowych, gnojówka musi być przechowywana w szczelnych, dobrze zaprojektowanych zbiornikach, zanim zostanie wykorzystana do nawożenia pól uprawnych. Brak odpowiedniego przechowywania wiąże się z ryzykiem skażenia środowiska – wód gruntowych, powierzchniowych oraz gleb – a także z utratą wartościowych składników przez ulatnianie amoniaku i fermentację.
Dlaczego zbiorniki na gnojówkę są tak ważne w gospodarstwach?
Zbiorniki na gnojówkę stanowią kluczowy element infrastruktury rolniczej, szczególnie w gospodarstwach zajmujących się hodowlą zwierząt. Ich zadaniem jest bezpieczne i efektywne magazynowanie odchodów zwierzęcych w postaci płynnej, a następnie umożliwienie ich rozlania na pola w odpowiednich terminach agrotechnicznych. Odpowiednio dobrany zbiornik:
✔ zapewnia ochronę gleby i wód gruntowych,
✔ pozwala gromadzić gnojówkę przez okres zakazu nawożenia,
✔ zmniejsza straty składników pokarmowych,
✔ minimalizuje emisję uciążliwych zapachów,
✔ umożliwia lepsze planowanie nawożenia i gospodarki nawozowej.
Co więcej, zgodnie z polskim i unijnym prawem, rolnicy są zobowiązani do stosowania praktyk, które ograniczają ryzyko eutrofizacji wód i emisji gazów cieplarnianych, co bezpośrednio wiąże się z odpowiednim magazynowaniem gnojówki.
Rodzaje gnojówek i ich wymagania magazynowe
W zależności od gatunku zwierząt hodowlanych oraz warunków chowu, powstają różne rodzaje gnojówek:
✔ Gnojówka bydlęca – zawiera więcej włókien i substancji organicznych, ale jest mniej skoncentrowana pod względem składników pokarmowych.
✔ Gnojówka świńska – bardziej płynna, zawiera większe stężenie azotu i amoniaku.
✔ Gnojówka końska – rzadsza w zastosowaniu, ale również wartościowa pod względem nawozowym.
Każda z tych gnojówek wymaga szczelnego, trwałego zbiornika, odpornego na działanie agresywnych związków chemicznych i procesów fermentacyjnych. W przypadku gnojówek bardziej skoncentrowanych (np. świńskiej), szczególnie istotne jest zastosowanie materiałów odpornych na korozję oraz wdrożenie systemów ograniczających emisję gazów.
Zbiorniki muszą również spełniać normy dotyczące pojemności – przepisy wskazują, że powinny one zapewniać możliwość magazynowania gnojówki przez okres co najmniej 4 miesięcy (w przypadku gospodarstw objętych programem azotanowym – 6 miesięcy), gdy obowiązuje zakaz stosowania nawozów naturalnych.
Przegląd typów zbiorników na gnojówkę
Zbiorniki na gnojówkę występują w wielu wariantach, które różnią się nie tylko konstrukcją i pojemnością, ale także sposobem montażu oraz odpornością na czynniki zewnętrzne. Najważniejsze typy to:
1. Zbiorniki naziemne – to konstrukcje, które montuje się na powierzchni gruntu, często wykonane z tworzyw sztucznych lub stali.
✔ łatwy montaż i demontaż,
✔ możliwość przeniesienia zbiornika,
✔ zazwyczaj mniejsza pojemność (do kilku tysięcy litrów),
✔ konieczność odpowiedniego zabezpieczenia przed mrozem.
2. Zbiorniki podziemne – najczęściej stosowane w średnich i dużych gospodarstwach.
✔ wykonane z betonu, żywic wzmacnianych włóknem szklanym lub tworzyw PE/PP,
✔ odporne na nacisk gruntu,
✔ dobrze izolują zapachy i temperaturę,
✔ pozwalają zaoszczędzić miejsce na działce.
3. Zbiorniki otwarte – często betonowe lub ziemne z uszczelnioną folią, stosowane tam, gdzie nie ma wymogu całkowitego zamknięcia zbiornika.
✔ duża pojemność,
✔ łatwe do mieszania zawartości,
✔ konieczność systemu zabezpieczeń przed przepełnieniem i odpływem.
4. Zbiorniki zamknięte z pokrywą lub dachem – nowoczesne rozwiązanie, które ogranicza emisję odorów i parowanie składników nawozowych.
✔ rekomendowane w miejscach objętych ograniczeniami środowiskowymi,
✔ możliwe zastosowanie systemów mieszających i czujników poziomu,
✔ wyższe koszty inwestycyjne, ale niższe straty azotu i mniejsze ryzyko skażeń.
Dobór odpowiedniego typu zbiornika zależy od wielu czynników:
✔ wielkości i rodzaju gospodarstwa,
✔ ilości zwierząt i częstotliwości opróżniania,
✔ warunków gruntowych i przestrzennych,
✔ dostępnych funduszy i możliwości technicznych,
✔ lokalnych regulacji środowiskowych.
Wymogi prawne i normy dotyczące przechowywania gnojówki
W Polsce przechowywanie gnojówki regulowane jest m.in. przez:
✔ Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 czerwca 2023 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z nawozami naturalnymi
✔ Program działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (program azotanowy)
✔ Ustawę o ochronie środowiska
✔ Dyrektywę azotanową Unii Europejskiej
Zgodnie z tymi przepisami, zbiorniki muszą być szczelne, odporne na działanie czynników chemicznych i fizycznych, a ich pojemność musi zapewniać możliwość magazynowania nawozu przez minimum 4 miesiące. Gospodarstwa większe, szczególnie te znajdujące się w OSN (obszarach szczególnie narażonych), muszą posiadać zbiorniki spełniające jeszcze surowsze kryteria, a ich lokalizacja i pojemność muszą być udokumentowane.
Dodatkowo, zbiorniki nie mogą znajdować się w bezpośrednim sąsiedztwie ujęć wody, rzek czy jezior, a ich instalacja musi uwzględniać możliwość awaryjnego przelewu lub wypływu.
Zbiornik na gnojówkę to nie tylko pojemnik na odchody, ale inwestycja w bezpieczeństwo środowiskowe, efektywność nawożenia i zgodność z przepisami. Właściwy wybór typu i wielkości zbiornika pozwala nie tylko chronić glebę i wodę, ale także skutecznie zarządzać nawozami naturalnymi, które mogą znacząco obniżyć koszty upraw i poprawić jakość plonów. W kolejnej części artykułu przyjrzymy się, jak dobrać odpowiedni zbiornik do konkretnego gospodarstwa oraz jak prawidłowo go użytkować.
Jak wybrać i użytkować zbiornik na gnojówkę?
Materiały konstrukcyjne: beton, tworzywa sztuczne, stal
Wybór materiału, z którego wykonany jest zbiornik na gnojówkę, wpływa bezpośrednio na jego trwałość, szczelność, odporność chemiczną i wygodę użytkowania. Każdy z materiałów ma swoje zalety i ograniczenia, dlatego decyzja powinna być uzależniona od specyfiki gospodarstwa, planowanego okresu użytkowania oraz budżetu.
Zbiorniki betonowe
✔ Najczęściej stosowane w dużych gospodarstwach.
✔ Charakteryzują się wysoką odpornością mechaniczną, trwałością i możliwością wykonania dużych pojemności (nawet powyżej 100 m³).
✔ Beton jest odporny na korozję i warunki atmosferyczne, choć wymaga dobrej izolacji (np. powłoki ochronne) oraz starannego wykonania szczelnych dylatacji.
✔ Montaż jest bardziej czasochłonny i kosztowny, ale daje solidne, wieloletnie rozwiązanie.
Zbiorniki z tworzyw sztucznych (PE, PP, GRP)
✔ Są lekkie, łatwe w transporcie i montażu, często dostępne w wersji naziemnej i podziemnej.
✔ Najczęściej mają pojemność od 2 do 30 m³.
✔ Są całkowicie odporne na korozję chemiczną, nie wymagają malowania ani konserwacji.
✔ Zbiorniki z GRP (tworzywo sztuczne wzmacniane włóknem szklanym) oferują bardzo wysoką trwałość.
✔ Ich wadą może być mniejsza odporność mechaniczna (np. na nacisk gruntu, jeśli nie są odpowiednio osadzone) i ograniczenia objętości.
Zbiorniki stalowe
✔ Wykonane najczęściej z ocynkowanej lub emaliowanej stali, montowane z prefabrykowanych pierścieni.
✔ Szybki montaż, łatwa rozbudowa i demontaż.
✔ Mogą być narażone na korozję, dlatego wymagają regularnego monitorowania stanu powłok ochronnych.
✔ Dobrze sprawdzają się jako zbiorniki otwarte, z możliwością wyposażenia w zadaszenie lub pokrywę pływającą.
Dobór materiału powinien być również dopasowany do warunków gruntowo-wodnych, rodzaju gnojówki (im bardziej agresywna chemicznie, tym wyższe wymagania) oraz dostępnego miejsca.
Pojemność i lokalizacja zbiornika – jak dobrać do wielkości gospodarstwa
Dobór pojemności zbiornika to jedno z najważniejszych zagadnień przy planowaniu inwestycji. Zbyt mały zbiornik nie zapewni zgodności z przepisami, a zbyt duży może być nieopłacalny i nieefektywny.
Przyjmuje się, że:
✔ Na 1 dużą jednostkę przeliczeniową zwierząt (DJP) przypada ok. 4–6 m³ gnojówki miesięcznie.
✔ Zbiornik powinien mieć pojemność pozwalającą na co najmniej 4-miesięczne magazynowanie (a na OSN – nawet 6 miesięcy).
✔ W praktyce oznacza to, że gospodarstwo utrzymujące 20 DJP powinno posiadać zbiornik o pojemności minimum 80–120 m³.
Lokalizacja zbiornika powinna spełniać kilka kluczowych warunków:
✔ Zbiornik powinien być oddalony od budynków mieszkalnych, ujęć wody, granic działki i cieków wodnych zgodnie z przepisami.
✔ Dobrze, jeśli znajduje się w pobliżu budynków inwentarskich, co ułatwia spływ gnojówki z rusztów i systemów kanałowych.
✔ Musi mieć łatwy dostęp dla wozów asenizacyjnych lub systemów pompujących, by umożliwić sprawne opróżnianie i rozlew.
Dobrze przemyślana lokalizacja i pojemność zbiornika przekładają się na efektywność pracy, zgodność z normami i bezpieczeństwo środowiskowe.
Użytkowanie, czyszczenie i konserwacja zbiorników
Prawidłowe użytkowanie zbiornika na gnojówkę ma kluczowe znaczenie dla jego trwałości i bezpieczeństwa. Nawet najdroższy zbiornik ulegnie degradacji, jeśli nie będzie regularnie monitorowany i konserwowany.
Najważniejsze zasady użytkowania:
✔ Systematyczne opróżnianie – nie dopuszczaj do przepełnienia, szczególnie zimą, gdy woda może zamarznąć.
✔ Monitorowanie poziomu gnojówki – warto zastosować czujniki poziomu lub sondy.
✔ Mieszanie zawartości – zapobiega osadzaniu się frakcji stałych i ułatwia równomierne rozprowadzenie składników odżywczych w cieczy.
✔ Czyszczenie dna i ścian zbiornika – przynajmniej raz w roku, najlepiej po całkowitym opróżnieniu.
✔ Kontrola szczelności i stanu technicznego – szczególnie w miejscach połączeń, przy włazach, zaworach i ujściach.
W przypadku zbiorników betonowych warto co kilka lat wykonać inspekcję kamerą lub próbę szczelności, a także uzupełniać ubytki powłoki ochronnej. Zbiorniki z tworzyw sztucznych wymagają kontroli stanu ścian, szczególnie jeśli są osadzone w gruncie.
Czy warto inwestować w zbiorniki z mieszadłem lub czujnikami poziomu?
Nowoczesne zbiorniki coraz częściej wyposaża się w systemy automatyzujące obsługę, które zwiększają komfort użytkowania i efektywność nawożenia.
Mieszadła:
✔ zapewniają jednorodność gnojówki, co pozwala na równomierne dawkowanie składników pokarmowych na polu,
✔ zapobiegają tworzeniu się kożucha i osadów,
✔ są niezbędne w przypadku dużych zbiorników (>50 m³), zwłaszcza tych wykorzystywanych przez kilka miesięcy bez opróżniania.
Czujniki poziomu:
✔ umożliwiają bieżące monitorowanie napełnienia zbiornika,
✔ pozwalają uniknąć przepełnienia lub niedopompowania,
✔ niektóre systemy mogą być zdalnie połączone z aplikacją lub komputerem.
Inwestycja w dodatkowe wyposażenie jest opłacalna w średnich i dużych gospodarstwach, gdzie ułatwia zarządzanie nawozami, ogranicza straty i poprawia bezpieczeństwo.
Ekologiczne i ekonomiczne aspekty przechowywania gnojówki
Efektywne przechowywanie gnojówki to nie tylko kwestia techniczna, ale także ekologiczna i ekonomiczna. Dobrze dobrany i użytkowany zbiornik:
✔ zmniejsza emisję gazów cieplarnianych, szczególnie amoniaku i metanu,
✔ ogranicza ryzyko skażenia wód gruntowych,
✔ chroni bioróżnorodność glebową,
✔ pozwala lepiej zarządzać dawkami nawozów, co przekłada się na wyższe plony przy niższych kosztach.
Co więcej, zgodnie z nowymi trendami w rolnictwie zrównoważonym, zbiorniki na gnojówkę są elementem strategii gospodarstw ubiegających się o dotacje unijne lub certyfikaty ekologiczne.
Nowoczesne podejście do gnojówki nie kończy się na zbiorniku – to część całej filozofii nawożenia organicznego, które przy odpowiednim podejściu może być tanie, skuteczne i przyjazne dla środowiska. Dzięki przemyślanej inwestycji w zbiornik, rolnik zyskuje narzędzie nie tylko do magazynowania odpadu, ale także do produkcji wartościowego nawozu o ogromnym potencjale.
