Kim jest producent rolny i kto może nim zostać?
Definicja producenta rolnego w świetle prawa
Producent rolny to osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która prowadzi działalność w zakresie produkcji roślinnej, zwierzęcej, ogrodniczej, sadowniczej lub pszczelarskiej, niezależnie od tego, czy działa samodzielnie, czy w ramach gospodarstwa rolnego, spółdzielni rolniczej, grupy producenckiej czy spółki. To pojęcie szerokie i obejmujące wiele form aktywności, które mają wspólny mianownik – wykorzystywanie zasobów przyrody w celu wytwarzania produktów pochodzenia rolniczego.
W polskim prawie termin ten występuje w różnych aktach prawnych, m.in. w ustawie o Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, w przepisach dotyczących płatności bezpośrednich czy też w regulacjach związanych z KRUS. Często definicja producenta rolnego obejmuje również dzierżawców gruntów rolnych, pod warunkiem, że są oni wpisani do odpowiednich ewidencji i faktycznie prowadzą działalność rolną.
Kto może zostać producentem rolnym – warunki formalne i praktyczne
Status producenta rolnego może uzyskać praktycznie każda osoba lub podmiot, który prowadzi działalność związaną z produkcją rolną – zarówno w ramach dużego gospodarstwa, jak i niewielkiej działki. Nie trzeba być właścicielem ziemi – wystarczy umowa dzierżawy lub inna forma użytkowania gruntów rolnych.
Typowe przypadki producentów rolnych:
✔ rolnik indywidualny prowadzący gospodarstwo o powierzchni ponad 1 ha użytków rolnych,
✔ właściciel lub dzierżawca sadu, uprawy warzywnej lub szklarni,
✔ hodowca bydła, trzody chlewnej, owiec, drobiu,
✔ pszczelarz posiadający pasiekę zarejestrowaną w weterynarii,
✔ członek spółdzielni rolniczej prowadzącej działalność produkcyjną,
✔ firma zajmująca się produkcją sadzonek, ziół, roślin ozdobnych,
✔ instytucja (np. szkoła rolnicza) posiadająca gospodarstwo edukacyjne.
W praktyce producentem rolnym może być zarówno emeryt uprawiający działkę z pomidorami, jak i spółka z o.o. prowadząca kilkusethektarową uprawę rzepaku. Kluczowe jest prowadzenie produkcji rolnej w rozumieniu prawa – czyli działalności związanej z pozyskiwaniem surowców pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego.
Warto zaznaczyć, że producent rolny nie musi rejestrować działalności gospodarczej – w większości przypadków wystarczające jest posiadanie numeru ewidencyjnego gospodarstwa rolnego (numer EP) i zgłoszenie się do systemów administracyjnych, takich jak ARiMR czy KRUS.
Różnice między producentem rolnym a rolnikiem indywidualnym
Często pojęcia producent rolny i rolnik indywidualny są używane zamiennie, jednak w rzeczywistości oznaczają coś innego. Rolnik indywidualny to osoba fizyczna będąca właścicielem, dzierżawcą lub użytkownikiem gruntów rolnych o powierzchni od 1 ha wzwyż, która osobiście prowadzi gospodarstwo rolne i zamieszkuje na jego terenie lub w tej samej gminie. Definicję tę precyzuje ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego.
Z kolei producent rolny to pojęcie szersze – obejmuje nie tylko rolników indywidualnych, ale także:
✔ przedsiębiorców działających w rolnictwie,
✔ osoby prawne, np. spółki prawa handlowego,
✔ jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej, np. fundacje, spółdzielnie,
✔ grupy producentów rolnych.
Zatem każdy rolnik indywidualny jest producentem rolnym, ale nie każdy producent rolny spełnia kryteria rolnika indywidualnego. To rozróżnienie ma znaczenie np. przy zakupie ziemi rolnej, w obrocie nieruchomościami rolnymi czy przy ubieganiu się o niektóre dopłaty i przywileje podatkowe.
Rejestracja działalności rolniczej – wymagania administracyjne
Aby zostać uznanym za producenta rolnego, trzeba spełnić kilka podstawowych warunków formalnych, które różnią się w zależności od skali działalności i rodzaju produkcji:
✔ Zgłoszenie gospodarstwa rolnego do ewidencji producentów w ARiMR – w celu uzyskania numeru EP, który umożliwia składanie wniosków o dopłaty i inne formy wsparcia,
✔ Rejestracja użytków rolnych i zwierząt w odpowiednich systemach (IRZplus, eWniosekPlus, rejestr działek ewidencyjnych),
✔ Zgłoszenie do KRUS (jeśli spełnia się warunki podlegania ubezpieczeniu rolniczemu) – obowiązkowe dla rolników indywidualnych,
✔ Zgłoszenie do urzędu skarbowego – głównie w przypadku prowadzenia sprzedaży produktów lub korzystania z ulg podatkowych,
✔ Zgłoszenia sanitarno-weterynaryjne – obowiązkowe dla hodowców zwierząt i pszczelarzy,
✔ Prowadzenie ewidencji nawozów, środków ochrony roślin, dokumentacji produkcyjnej – zgodnie z przepisami o dobrej praktyce rolniczej i ochronie środowiska.
W przypadku produkcji ekologicznej wymagane jest także uzyskanie certyfikatu jednostki certyfikującej i zgłoszenie do systemu rolnictwa ekologicznego. Jeśli producent chce korzystać z programów rolno-środowiskowych, musi złożyć stosowne wnioski i prowadzić dokumentację zgodną z wymogami tych działań.
Jakie rodzaje działalności wchodzą w zakres produkcji rolnej?
Status producenta rolnego można uzyskać, prowadząc jedną lub więcej z następujących form działalności:
✔ Uprawa zbóż, roślin oleistych, warzyw, owoców, ziół i roślin przemysłowych (np. tytoniu, chmielu, konopi włóknistych),
✔ Hodowla zwierząt gospodarskich – bydło, trzoda chlewna, owce, kozy, drób, konie,
✔ Produkcja mleka, jaj, miodu, mięsa surowego,
✔ Produkcja roślin ozdobnych, drzewek, sadzonek, trawników w rolkach,
✔ Uprawy szklarniowe i tunelowe,
✔ Gospodarstwa pszczelarskie – również pasieki wędrowne,
✔ Produkcja roślin energetycznych i biomasy rolniczej,
✔ Uprawy ekologiczne, rolnictwo regeneratywne, rolnictwo miejskie,
✔ Chów ryb w stawach i zbiornikach wodnych – przy spełnieniu wymogów środowiskowych.
Ważne jest, aby prowadzona działalność była udokumentowana – nawet w najmniejszym zakresie. Już niewielka uprawa prowadzona w sposób ciągły i powiązana z obrotem produktami rolnymi może stanowić podstawę do uzyskania statusu producenta rolnego i korzystania z wielu przywilejów – o których więcej w kolejnych częściach artykułu.
Obowiązki i prawa producenta rolnego
Obowiązki formalne – ewidencje, zgłoszenia, deklaracje
Producent rolny ma szereg obowiązków wynikających z przepisów prawa, których realizacja jest niezbędna, by móc legalnie prowadzić działalność, korzystać z dopłat i programów wsparcia oraz uniknąć sankcji administracyjnych. Do podstawowych należą:
✔ Zarejestrowanie się w ewidencji producentów w ARiMR, co pozwala ubiegać się o płatności bezpośrednie i inne formy wsparcia rolniczego,
✔ Prowadzenie ewidencji zabiegów agrotechnicznych, w tym stosowania nawozów, środków ochrony roślin i zabiegów pielęgnacyjnych,
✔ Zgłaszanie zwierząt gospodarskich do systemu IRZplus (identyfikacja i rejestracja zwierząt), prowadzenie księgi stada, oznakowanie zwierząt i aktualizowanie danych,
✔ Rozliczanie podatków – w zależności od formy działalności: ryczałt ewidencjonowany, karta podatkowa, zasady ogólne, VAT rolniczy lub VAT czynnym,
✔ Przestrzeganie przepisów weterynaryjnych, fitosanitarnych i ochrony środowiska, np. przy stosowaniu pestycydów, przechowywaniu obornika czy gospodarowaniu odpadami.
W przypadku rolników ekologicznych lub korzystających z funduszy UE wymagane jest również prowadzenie rozbudowanej dokumentacji upraw i hodowli, zgodnej z wymogami agencji certyfikujących.
Producenci rolni mają obowiązek składania:
✔ deklaracji podatkowych (VAT, PIT),
✔ wniosków o dopłaty i programy wsparcia,
✔ informacji o zmianach w gospodarstwie,
✔ raportów środowiskowych (np. w programach rolno-środowiskowych).
Zaniedbanie obowiązków formalnych może skutkować nie tylko utratą prawa do wsparcia finansowego, ale również karami finansowymi, ograniczeniem działalności czy problemami z kontrolą instytucji nadzorczych.
Ubezpieczenia społeczne i zdrowotne producenta rolnego
Producent rolny, który spełnia warunki ustawowe, może podlegać ubezpieczeniu w KRUS (Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego). Warunkiem jest:
✔ posiadanie lub dzierżawienie gruntów rolnych o powierzchni co najmniej 1 ha użytków rolnych (lub ekwiwalentu),
✔ prowadzenie działalności rolniczej w sposób ciągły,
✔ niepodleganie innym ubezpieczeniom społecznym (np. z tytułu umowy o pracę).
Ubezpieczenie w KRUS obejmuje:
✔ emeryturę i rentę rolniczą,
✔ ubezpieczenie chorobowe i macierzyńskie,
✔ ubezpieczenie wypadkowe i zdrowotne,
✔ świadczenia związane z wypadkami przy pracy rolniczej.
Producenci rolni, którzy nie kwalifikują się do KRUS (np. osoby prawne, spółki, duzi przedsiębiorcy rolni), muszą się ubezpieczać w ZUS i rozliczać składki jak przedsiębiorcy.
Dzięki ubezpieczeniu w KRUS rolnicy mają tańszy dostęp do opieki zdrowotnej oraz prostszą ścieżkę przechodzenia na emeryturę rolniczą. System ten jest korzystny zwłaszcza dla niewielkich gospodarstw, które nie generują dużych dochodów.
Obowiązki wobec ochrony środowiska i jakości żywności
Współczesny producent rolny działa nie tylko jako wytwórca, ale również jako uczestnik systemu ochrony środowiska i zdrowia konsumentów. Dlatego musi przestrzegać wielu przepisów związanych z:
✔ stosowaniem nawozów i środków ochrony roślin – wymagane są szkolenia, odpowiednie zezwolenia i ewidencja stosowania,
✔ przechowywaniem środków chemicznych i odpadów rolniczych – zgodnie z przepisami BHP i ochrony środowiska,
✔ ochroną zasobów wodnych i gleby, np. unikanie nadmiernego nawożenia azotem w strefach ochronnych,
✔ dbałością o dobrostan zwierząt – zgodnie z ustawą o ochronie zwierząt i normami unijnymi,
✔ produkcją żywności wysokiej jakości – zgodnie z zasadami HACCP, systemami jakości (np. Integrowana Produkcja, produkcja ekologiczna).
Każdy producent rolny, szczególnie ten, który korzysta z dopłat i programów unijnych, musi przestrzegać tzw. zasady wzajemnej zgodności (cross-compliance), która łączy warunki środowiskowe, weterynaryjne i sanitarne z uzyskiwaniem płatności.
Prawa producenta rolnego – dopłaty, ulgi i rozwój
Mimo wielu obowiązków, status producenta rolnego wiąże się z licznymi uprawnieniami, przywilejami i formami wsparcia, z których warto korzystać. Przede wszystkim obejmuje:
✔ dostęp do płatności bezpośrednich – m.in. podstawowa płatność, ekoschematy, płatność redystrybucyjna, płatności do upraw i zwierząt,
✔ udział w programach rozwoju obszarów wiejskich – inwestycje w gospodarstwo, modernizacja, rozwój produkcji ekologicznej, młody rolnik, małe gospodarstwa,
✔ możliwość korzystania z ulg i zwolnień podatkowych – np. ulga inwestycyjna, zwolnienia z podatku rolnego dla nowo zasiedlonych gospodarstw,
✔ dostęp do kredytów preferencyjnych i dopłat do odsetek – na zakup maszyn, ziemi, materiału siewnego,
✔ prawo do bezpośredniej sprzedaży produktów rolnych, np. na targowiskach lub w ramach rolniczego handlu detalicznego (RHD).
Producent rolny może również uczestniczyć w:
✔ grupach producentów rolnych – uzyskując wsparcie marketingowe i organizacyjne,
✔ organizacjach branżowych i związkach zawodowych rolników,
✔ szkoleniach i doradztwie rolniczym, które podnoszą kwalifikacje i umożliwiają wdrażanie nowoczesnych rozwiązań.
Prawa te są coraz częściej powiązane z obowiązkiem zrównoważonego gospodarowania zasobami naturalnymi, dlatego nowoczesny producent rolny to nie tylko wytwórca żywności, ale także opiekun środowiska i aktywny uczestnik rynku. W kolejnej części przyjrzymy się konkretnym korzyściom wynikającym z posiadania statusu producenta rolnego oraz mechanizmom wsparcia, które są dla niego dostępne.
Korzyści płynące ze statusu producenta rolnego
Dopłaty bezpośrednie i obszarowe – zasady i warunki przyznawania
Jedną z największych korzyści wynikających z posiadania statusu producenta rolnego jest możliwość ubiegania się o dopłaty bezpośrednie oraz wsparcie obszarowe. Co roku tysiące rolników w Polsce składają wnioski do Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR), by uzyskać wsparcie finansowe z funduszy Unii Europejskiej.
Do najważniejszych rodzajów dopłat należą:
✔ Płatność podstawowa – przyznawana do powierzchni użytków rolnych,
✔ Płatność redystrybucyjna – dodatkowa dopłata dla pierwszych 30 ha w gospodarstwie,
✔ Ekoschematy – premiujące działania proekologiczne (np. międzyplony, strefy buforowe, zróżnicowana struktura upraw),
✔ Płatności do zwierząt – dla hodowców bydła, krów, owiec i kóz,
✔ Płatności ONW – dla gospodarstw położonych w trudnych warunkach (np. tereny górskie),
✔ Wsparcie dla młodych rolników – dodatkowe płatności dla osób do 40. roku życia.
Aby uzyskać dopłaty, producent rolny musi:
✔ być zarejestrowany w ewidencji ARiMR,
✔ posiadać użytki rolne (minimum 1 ha),
✔ złożyć wniosek w systemie eWniosekPlus w odpowiednim terminie,
✔ przestrzegać zasad dobrej praktyki rolniczej, ochrony środowiska i dobrostanu zwierząt.
Wysokość dopłat uzależniona jest od powierzchni, rodzaju upraw i spełnienia warunków kwalifikacyjnych. Dla wielu gospodarstw dopłaty stanowią istotne wsparcie finansowe, bez którego trudniej byłoby prowadzić działalność rolniczą w sposób rentowny.
Możliwość uczestnictwa w projektach i programach unijnych
Status producenta rolnego umożliwia dostęp do szerokiego wachlarza programów wsparcia inwestycyjnego i modernizacyjnego, finansowanych ze środków krajowych i unijnych. Szczególne znaczenie mają tu działania w ramach Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej 2023–2027 oraz programy krajowe oferowane przez ARiMR i Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska.
Najważniejsze programy to:
✔ Modernizacja gospodarstw rolnych – inwestycje w maszyny, infrastrukturę, nowe technologie,
✔ Premia dla młodych rolników – wsparcie na rozpoczęcie działalności rolniczej,
✔ Rozwój małych gospodarstw – dofinansowanie dla gospodarstw o powierzchni 1–10 ha,
✔ Rolnictwo ekologiczne – wsparcie dla producentów stosujących metody bez chemii,
✔ Rolno-środowiskowo-klimatyczne działania – ochrona przyrody i różnorodności biologicznej,
✔ Inwestycje w gospodarstwach niskoemisyjnych,
✔ LEADER i PROW – inicjatywy lokalne wspierające wieś i rozwój przedsiębiorczości.
Dzięki tym programom możliwe jest:
✔ unowocześnianie produkcji,
✔ zwiększenie konkurencyjności gospodarstwa,
✔ zmniejszenie kosztów produkcji,
✔ lepsze przystosowanie do zmian klimatycznych,
✔ rozwój produkcji ekologicznej i lokalnej.
Aby skorzystać z programów, producent musi spełniać określone kryteria, złożyć wniosek w terminie i często przygotować biznesplan lub operat techniczny, dlatego warto współpracować z doradcami rolniczymi lub ośrodkami doradztwa rolniczego.
Preferencyjne kredyty, leasing maszyn i dotacje na inwestycje
Producenci rolni mają również dostęp do dedykowanych instrumentów finansowych, które nie są dostępne dla osób spoza sektora rolniczego. Obejmują one m.in.:
✔ kredyty preferencyjne z dopłatą do oprocentowania – np. na zakup ziemi, maszyn, budowę obiektów,
✔ leasing maszyn i urządzeń rolniczych – z niższym wkładem własnym i dogodnymi ratami,
✔ dotacje inwestycyjne na gospodarstwa rodzinne, np. w zakresie OZE (panele fotowoltaiczne, biogazownie),
✔ kredyty klęskowe – dla rolników poszkodowanych przez suszę, grad, powódź,
✔ fundusze gwarancyjne i poręczenia dla producentów żywności.
Dzięki instrumentom finansowym rolnicy mogą szybciej rozwijać swoje gospodarstwa, zwiększać wydajność i automatyzować procesy. Wiele z tych programów oferuje również wakacje kredytowe, elastyczne warunki spłaty oraz współpracę z bankami preferencyjnymi, co czyni je atrakcyjną formą wsparcia.
Dostęp do szkoleń, doradztwa i pomocy technicznej
Status producenta rolnego otwiera również drzwi do nieodpłatnych lub dotowanych szkoleń, warsztatów i doradztwa specjalistycznego, organizowanego przez:
✔ Ośrodki Doradztwa Rolniczego (ODR),
✔ Izby Rolnicze,
✔ organizacje branżowe i związki zawodowe rolników,
✔ ARiMR i inne instytucje publiczne.
Tematyka szkoleń obejmuje m.in.:
✔ agrotechnikę i ochronę roślin,
✔ przepisy prawne i podatkowe,
✔ nowoczesne technologie w rolnictwie (rolnictwo precyzyjne, cyfrowe),
✔ produkcję ekologiczną,
✔ przygotowanie i rozliczanie wniosków o dofinansowanie,
✔ zarządzanie gospodarstwem rolnym.
Z doradztwa rolniczego można skorzystać również w ramach indywidualnych konsultacji, np. przy opracowywaniu biznesplanu, planu nawożenia, planu rolno-środowiskowego czy ocenie ekonomicznej inwestycji. Pomoc techniczna obejmuje także mobilne aplikacje, platformy wiedzy oraz narzędzia cyfrowe do zarządzania gospodarstwem.
Zbywanie produktów rolnych bez działalności gospodarczej i ulgi podatkowe
Jedną z wyjątkowych korzyści wynikających z bycia producentem rolnym jest możliwość sprzedaży produktów pochodzących z własnego gospodarstwa bez konieczności rejestrowania działalności gospodarczej, pod warunkiem że:
✔ produkty są sprzedawane w stanie nieprzetworzonym,
✔ sprzedaż odbywa się w niewielkim zakresie (np. na targowiskach, bezpośrednio z gospodarstwa),
✔ producent ewidencjonuje przychody i przestrzega limitów sprzedaży (np. w ramach rolniczego handlu detalicznego – RHD).
Dodatkowo, rolnicy mogą korzystać z:
✔ ulgi inwestycyjnej – umożliwiającej odliczenie części kosztów inwestycji od podatku rolnego,
✔ zwolnienia z podatku VAT rolniczego (dla rolników ryczałtowych),
✔ preferencyjnych zasad amortyzacji środków trwałych,
✔ niższych stawek opodatkowania gruntów i budynków rolniczych.
Te mechanizmy sprawiają, że prowadzenie gospodarstwa rolnego jest podatkowo korzystniejsze niż działalność gospodarcza, szczególnie dla małych i średnich producentów.
Dzięki tym wszystkim przywilejom status producenta rolnego to nie tylko obowiązki, ale przede wszystkim realna szansa na rozwój, stabilność ekonomiczną i wsparcie z wielu stron – od państwa, przez Unię Europejską, aż po instytucje doradcze. To zawód wymagający, ale jednocześnie pełen możliwości – zwłaszcza dla tych, którzy chcą świadomie i nowocześnie gospodarować.
