System emerytalny KRUS – zasady i warunki nabycia prawa do świadczenia
Czym jest KRUS i jak działa system emerytur rolniczych
KRUS, czyli Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, to instytucja powołana do obsługi systemu ubezpieczeń społecznych dla rolników. Jej głównym zadaniem jest realizacja świadczeń emerytalno-rentowych, w tym emerytur rolniczych, dla osób objętych rolniczym systemem ubezpieczenia. Jest to alternatywa dla systemu ZUS, który obowiązuje osoby zatrudnione poza rolnictwem.
System KRUS różni się istotnie od systemu ZUS pod względem składek, podstaw naliczania świadczeń i sposobu ich wypłaty. Przede wszystkim składki w KRUS są zryczałtowane – to oznacza, że każdy rolnik płaci jednakową kwotę, niezależnie od wielkości dochodu czy posiadanego majątku. To rozwiązanie korzystne dla mniejszych gospodarstw, ale wpływa na niższą wysokość emerytur w porównaniu do systemu ZUS.
KRUS wypłaca emerytury na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, która określa zasady ubezpieczenia emerytalno-rentowego, a także warunki uzyskania prawa do świadczeń. Istotną cechą tego systemu jest fakt, że nie jest oparty na indywidualnym kapitale składek, lecz na prostym warunku stażowo-wiekowym.
Wymagania wiekowe i stażowe – kto może przejść na emeryturę z KRUS
Aby uzyskać prawo do emerytury rolniczej z KRUS, konieczne jest spełnienie dwóch podstawowych warunków:
- Osiągnięcie wieku emerytalnego:
- 60 lat dla kobiet
- 65 lat dla mężczyzn
- Ukończenie co najmniej 25-letniego okresu podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu w KRUS.
W odróżnieniu od systemu ZUS, w którym uwzględnia się również tzw. okresy nieskładkowe, w KRUS kluczowy jest wyłącznie rzeczywisty okres opłacania składek. Co więcej, osoba ubiegająca się o świadczenie nie musi w chwili osiągnięcia wieku emerytalnego pozostawać nadal w ubezpieczeniu – ważne jest jedynie, aby łącznie posiadała wymagany 25-letni staż składkowy.
Jeśli rolnik nie posiada pełnego okresu składkowego w KRUS, ale ma inne okresy ubezpieczenia (np. w ZUS), może ubiegać się o świadczenie łączone, tzw. emeryturę proporcjonalną, ale tylko wtedy, gdy okresy składkowe w ZUS i KRUS nie pokrywają się.
Okres składkowy i nieskładkowy – jak liczy się lata pracy w gospodarstwie
W KRUS podstawą uzyskania emerytury jest 25 lat składkowych, co oznacza:
- okres faktycznego podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu (np. jako właściciel gospodarstwa lub domownik),
- opłacania obowiązkowych lub dobrowolnych składek do KRUS.
Okresy nieskładkowe, takie jak nauka, służba wojskowa, czy urlop wychowawczy, nie są uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury z KRUS. To jedna z kluczowych różnic względem systemu ZUS. Dla wielu osób może to być zaskakujące – zwłaszcza kobiet, które przez kilka lat pozostawały poza ubezpieczeniem ze względu na wychowanie dzieci.
Ważne jest również to, że staż liczony jest wyłącznie w pełnych miesiącach. Nawet jeśli rolnik był ubezpieczony przez np. 24 lata i 11 miesięcy, nie spełnia jeszcze warunku do uzyskania emerytury.
Niektóre osoby korzystają z opcji dobrowolnego opłacania składek, by „domknąć” wymagany staż. To rozwiązanie dostępne m.in. dla byłych rolników, którzy zrezygnowali z działalności, ale chcą zachować prawo do świadczeń emerytalnych.
Kiedy można złożyć wniosek o emeryturę i jak wygląda procedura
Wniosek o emeryturę z KRUS można złożyć:
- najwcześniej na 30 dni przed osiągnięciem wieku emerytalnego,
- osobiście w jednostce terenowej KRUS,
- drogą elektroniczną przez ePUAP,
- pocztą – listem poleconym.
Do wniosku należy dołączyć m.in.:
- dokumenty potwierdzające okresy składkowe (zaświadczenia, książeczki ubezpieczeniowe),
- dowód osobisty,
- dokumenty potwierdzające przekazanie gospodarstwa rolnego, jeśli osoba nie zamierza rezygnować z emerytury preferencyjnej,
- zaświadczenie z ZUS, jeśli występuje o świadczenie łączone.
KRUS ma 30 dni na rozpatrzenie wniosku, choć w praktyce decyzja może zająć dłużej – szczególnie, jeśli konieczne jest ustalanie okresów ubezpieczenia sprzed wielu lat.
Ważne: od 1 stycznia 2018 r. nie trzeba rezygnować z prowadzenia gospodarstwa rolnego, aby pobierać pełną emeryturę z KRUS. To zmiana korzystna dla wielu osób, które chcą nadal pracować na roli mimo osiągnięcia wieku emerytalnego.
Różnice między KRUS a ZUS – co warto wiedzieć przed wyborem systemu
Niektórzy rolnicy mają możliwość wyboru między ubezpieczeniem w KRUS a ZUS, np. jeśli prowadzą działalność gospodarczą lub pracują poza rolnictwem. Warto wiedzieć, że:
- KRUS oferuje niższe składki, ale również niższą emeryturę,
- w ZUS wysokość świadczenia zależy od sumy składek i długości stażu pracy,
- osoby z krótkim stażem w KRUS, ale dłuższym w ZUS, mogą skorzystać z świadczenia mieszanego,
- przejście z ZUS do KRUS możliwe jest tylko przy spełnieniu rygorystycznych warunków, np. posiadania gospodarstwa o powierzchni powyżej 1 ha i zaprzestaniu innej działalności.
Z tego względu decyzja o ubezpieczeniu powinna być przemyślana długofalowo, z uwzględnieniem planów zawodowych i życiowych. Niska składka w KRUS może być atrakcyjna w krótkim okresie, ale wpływa na wysokość emerytury, którą będziemy otrzymywać przez wiele lat.
W kolejnej części przyjrzymy się konkretnym kwotom świadczeń, jakie może uzyskać osoba po 25 latach składek w KRUS, oraz dodatkom i mechanizmom waloryzacyjnym, które wpływają na końcową wartość emerytury rolniczej.
Ile wynosi emerytura z KRUS po 25 latach składkowych
Jak oblicza się emeryturę z KRUS – część podstawowa i uzupełniająca
Emerytura z KRUS składa się z dwóch części:
- części składkowej (zasadniczej, zwanej też podstawową) – przyznawanej każdemu emerytowi spełniającemu wymagane kryteria,
- części uzupełniającej – zależnej od liczby pełnych lat opłacania składek powyżej ustawowego minimum 25 lat.
Podstawowa kwota emerytury rolniczej ustalana jest co roku i waloryzowana w marcu. W 2025 roku, zgodnie z przewidywaniami (na podstawie waloryzacji z lat ubiegłych), można założyć, że będzie wynosić około 1780–1800 zł brutto. To świadczenie przysługuje każdej osobie, która ukończyła odpowiedni wiek i ma pełne 25 lat składek w KRUS – niezależnie od tego, czy była właścicielem gospodarstwa, domownikiem czy współmałżonkiem rolnika.
Część uzupełniająca wypłacana jest tylko osobom, które miały więcej niż 25 lat składkowych. Za każdy pełny rok ponad ten próg KRUS dolicza ok. 1% kwoty bazowej, co daje możliwość powiększenia emerytury w dłuższym horyzoncie czasowym.
Jeśli rolnik ma dokładnie 25 lat składkowych, otrzymuje jedynie część podstawową, co oznacza, że jego emerytura będzie wynosić około 1780 zł brutto miesięcznie (dane szacunkowe na podstawie roku 2025). W praktyce kwota netto po potrąceniu zaliczki na podatek i składki zdrowotnej może wynosić około 1600–1650 zł miesięcznie.
Waloryzacja emerytur rolniczych – jak zmieniają się świadczenia z roku na rok
Podobnie jak emerytury ZUS, również emerytury z KRUS są corocznie waloryzowane. Waloryzacja polega na podwyższeniu kwoty świadczenia o wskaźnik inflacji oraz 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w kraju. W ostatnich latach waloryzacja była szczególnie odczuwalna z powodu wysokiej inflacji – np. w 2023 roku wyniosła 14,8%, a w 2024 – 12,12%.
Jeśli trend ten się utrzyma, można się spodziewać, że emerytura podstawowa z KRUS w kolejnych latach będzie stopniowo rosła, choć nadal pozostanie niższa od średniej emerytury z ZUS. Należy pamiętać, że:
- waloryzacja nie wymaga składania wniosków – świadczenie jest automatycznie podnoszone przez KRUS,
- podwyżka obowiązuje od marca każdego roku,
- dodatki do emerytury również są waloryzowane, np. dodatek pielęgnacyjny.
Przykładowe wyliczenia – ile dostaje rolnik po 25 latach składek
Dla osoby, która przez pełne 25 lat opłacała składki emerytalno-rentowe w KRUS i osiągnęła wiek emerytalny (60/65 lat), emerytura w 2025 roku będzie wyglądać następująco:
- Kwota brutto: ok. 1780 zł,
- Składka zdrowotna (9%): ok. 160 zł,
- Zaliczka na podatek dochodowy: zwykle brak lub symboliczna, ze względu na kwotę wolną,
- Kwota netto „na rękę”: ok. 1620–1650 zł.
Jeśli dana osoba posiada okresy składkowe również w ZUS, może ubiegać się o świadczenie proporcjonalne, czyli łączone. Wówczas KRUS i ZUS dzielą się wypłatą świadczenia zgodnie z proporcją przepracowanych lat.
W praktyce, przy takim samym stażu, emerytura z KRUS jest znacząco niższa niż emerytura z ZUS, gdzie liczy się wysokość zarobków i suma wpłaconych składek. Jednak niższa składka KRUS przez lata (obecnie ok. 150 zł kwartalnie za ubezpieczenie emerytalno-rentowe) oznacza, że KRUS jest systemem bardziej zryczałtowanym, ale i mniej hojnie wypłacającym.
Dodatki do emerytury z KRUS – jakie można otrzymać
Oprócz podstawowego świadczenia emerytalnego, rolnikowi mogą przysługiwać różne dodatki, które zwiększają łączną kwotę wypłacaną co miesiąc. W 2025 roku do najczęściej wypłacanych należą:
- Dodatek pielęgnacyjny – dla osób, które ukończyły 75. rok życia, wynosi ok. 330 zł,
- Dodatek dla inwalidy wojennego lub wojskowego – ponad 900 zł,
- Dodatek za tajne nauczanie – ok. 300 zł,
- Dodatek kombatancki – także ok. 300 zł.
W szczególnych przypadkach możliwe jest uzyskanie również:
- świadczenia uzupełniającego dla osób niesamodzielnych,
- dodatku energetycznego,
- 13. i 14. emerytury, które – choć jednorazowe – realnie poprawiają sytuację finansową seniora.
Jak wypada emerytura KRUS na tle minimalnej emerytury z ZUS
W 2025 roku minimalna emerytura z ZUS wynosić będzie ok. 1780 zł brutto, czyli bardzo podobnie do emerytury podstawowej z KRUS. W praktyce jednak większość emerytów ZUS otrzymuje więcej, ponieważ ich świadczenie jest oparte na zarobkach, a wielu z nich posiada długi staż pracy i opłacało wyższe składki.
Z tego powodu osoby ubezpieczone w KRUS często mają niższe świadczenia emerytalne, choć przez lata korzystali z tańszego ubezpieczenia. To pokazuje wyraźnie: KRUS to system korzystny w czasie aktywności zawodowej, ale mniej zabezpieczający na starość, chyba że ktoś pracuje długo, prowadzi większe gospodarstwo lub podejmuje dodatkowe działania zwiększające emeryturę.
W kolejnej części przedstawimy praktyczne sposoby na zwiększenie przyszłej emerytury z KRUS, również dla osób, które zaczynają budować swój staż dopiero teraz – i chcą działać z wyprzedzeniem, by poprawić swoją sytuację finansową na emeryturze.
Jak zwiększyć przyszłą emeryturę z KRUS – praktyczne wskazówki
Wydłużenie okresu ubezpieczenia ponad 25 lat
Choć 25 lat opłacania składek w KRUS uprawnia do otrzymania pełnej podstawowej emerytury, to wydłużenie okresu składkowego może wpłynąć pozytywnie na wysokość świadczenia. W przeciwieństwie do systemu ZUS, w którym każda złotówka składki „pracuje” na emeryturę, KRUS nalicza dodatek procentowy za każdy pełny rok opłacania składek powyżej 25 lat.
Za każdy dodatkowy rok KRUS dolicza około 1% aktualnej kwoty bazowej. Choć to niewielka kwota (ok. 18 zł miesięcznie brutto za rok), w perspektywie długoterminowej daje to realne podwyższenie świadczenia – np. po 35 latach składkowych emerytura może być wyższa o ok. 180 zł brutto miesięcznie niż po 25 latach. To także korzystne dla osób, które kontynuują działalność rolniczą po osiągnięciu wieku emerytalnego, ponieważ składki nadal są naliczane, o ile nie pobierają już świadczenia.
Dzięki zmianom w przepisach, rolnicy mogą dziś pozostać aktywni zawodowo i nadal budować swój kapitał emerytalny, nie rezygnując z prowadzenia gospodarstwa.
Składki dobrowolne – kto może dopłacać i kiedy warto
Osoby, które zakończyły działalność rolniczą, ale brakuje im kilku lat do osiągnięcia wymaganego stażu 25 lat, mogą skorzystać z możliwości opłacania dobrowolnych składek emerytalno-rentowych w KRUS. Dotyczy to m.in.:
- osób, które przekazały gospodarstwo dzieciom,
- byłych współmałżonków rolników,
- domowników, którzy nie pracują już w gospodarstwie.
Aby skorzystać z tej opcji, należy złożyć wniosek o kontynuowanie ubezpieczenia i opłacać składki w terminie kwartalnym. W 2025 roku składka podstawowa wynosi około 480 zł kwartalnie.
Opłacanie składek dobrowolnych to często najtańsza i najprostsza droga do uzupełnienia stażu i uzyskania prawa do emerytury z KRUS. Dzięki temu można uniknąć odrzucenia wniosku z powodu braku pełnych 25 lat składek – co jest niestety częste u osób, które np. miały wieloletnie przerwy w ubezpieczeniu.
Praca poza rolnictwem a możliwość łączenia okresów składkowych
Wielu rolników w ciągu życia pracowało również poza gospodarstwem – np. na etacie, w firmach budowlanych czy za granicą. W takim przypadku część składek trafiała do ZUS, a nie do KRUS. Choć systemy te są odrębne, polskie prawo przewiduje możliwość łączenia okresów ubezpieczenia w celu uzyskania tzw. świadczenia proporcjonalnego.
Aby ubiegać się o świadczenie łączone:
- należy mieć co najmniej 25 lat składkowych łącznie w KRUS i ZUS,
- okresy składkowe nie mogą się pokrywać,
- wniosek można złożyć w dowolnej instytucji – KRUS lub ZUS, która przekazuje sprawę drugiej stronie.
Wysokość emerytury będzie zależna od proporcji lat przepracowanych w każdym z systemów. Dla wielu osób to sposób na uzyskanie wyższego świadczenia, szczególnie jeśli w ZUS opłacano wyższe składki.
Inne formy zabezpieczenia – dywersyfikacja dochodów po 60-tce
Rolnicy coraz częściej decydują się na łączenie emerytury z innymi formami dochodu, by poprawić jakość życia po zakończeniu kariery zawodowej. Wśród najczęściej wybieranych opcji znajdują się:
- kontynuowanie działalności rolniczej – w mniejszym zakresie lub w formie przekazania gruntu dzieciom i zachowania części dochodu,
- wynajem nieruchomości, np. zabudowań gospodarskich, stodoły czy pola pod fotowoltaikę,
- prowadzenie agroturystyki, sprzedaży bezpośredniej lub przetwórstwa,
- praca sezonowa lub doradcza, np. jako doświadczony rolnik pomagający młodszym sąsiadom.
Niektóre z tych form wymagają rejestracji działalności gospodarczej, ale inne mogą być prowadzone bez konieczności rezygnacji z emerytury. Co istotne – od 2018 roku emerytura rolnicza może być pobierana bez rezygnacji z gospodarstwa, co znacznie zwiększyło elastyczność systemu.
Dokumentacja i świadome planowanie – klucz do wyższej emerytury
Wielu przyszłych emerytów nieświadomie traci prawa do wyższych świadczeń z powodu błędów w dokumentacji. Dlatego tak ważne jest, aby:
- gromadzić wszelkie dowody potwierdzające okresy ubezpieczenia,
- przechowywać dowody opłacania składek,
- monitorować wpisy w systemie IRZ i ewidencjach KRUS,
- w razie wątpliwości – skonsultować się z doradcą emerytalnym lub pracownikiem KRUS.
Warto też złożyć wniosek o przeliczenie emerytury, jeśli po jej przyznaniu wykazano nowe okresy ubezpieczenia lub zapomniane lata składkowe.
Dzięki świadomemu planowaniu i działaniu z wyprzedzeniem możliwe jest realne zwiększenie wysokości przyszłej emerytury z KRUS, co ma ogromne znaczenie w kontekście rosnących kosztów życia i coraz dłuższej średniej długości życia w Polsce. Choć system KRUS jest skromny, daje narzędzia do budowania bezpiecznej starości z godnym dochodem.
